Hverjar eru afleiðingar hlýnunar á fiskveiðar Íslands?

Hreiðar Þór Valtýsson er sjávar- og fiskifræðingur og einn af stjórnendum náms í sjávarútvegi við Háskólann á Akureyri. Hann hefur starfað sem bæði brautarstjóri og kennari við háskólann. Eitt helsta rannsóknarefni hans er að skoða áhrif loftslagsbreytinga á fisk og fiskveiðar við Ísland.

Verðmætar fisktegundir færast til með hlýnun

Hreiðar segir að spáð hafi verið að Ísland og önnur lönd á norðurslóðum muni hagnast efnahagslega á hlýnun jarðar. „Gert er ráð fyrir að verðmætar fisktegundir færi norður á bóginn með hlýnuninni. Grænland og norðurslóðir Rússlands munu líklega fá meiri þorsk þegar vistkerfið breytist úr vistkerfi norðurslóða með sjávarspendýrum og litlum, lágverðmætum fiski yfir í vistkerfi með köldu tempruðu loftslagi þar sem stórar og verðmætar fisktegundir eins og þorskur þrífast.“ Verðmætar tegundir eru að færast norður á bóginn. Hreiðar nefnir einnig að það hafi verið gefið í skyn að þessar breytingar megi sjá í aukningu makríls sem kom til Íslands snemma á fyrsta áratug 21. aldar og varð mikilvæg atvinnuveiði árið 2008. „Makríllinn kom sem bjargvættur fyrir okkur í efnahagshruninu og fiskveiðarnar jukust verulega,“ segir Hreiðar.

Gróði eða tap af hlýnuninni?

Hreiðar segist hafa fengið bráðabirgðaniðurstöður í rannsókn sinni á því hvort við græðum eða töpum í fiskveiðum vegna hlýnunar jarðar. „Að sjálfsögðu er hlýnunartímabilið ekki búið; það hlýnar enn og það er líklegt að það haldi áfram að hlýna. Margir hafa þá tilfinningu að við höfum grætt vegna þess að við fengum makríl, en við höfum líka misst aðrar tegundir í staðinn, eins og rækju og loðnu. Þetta eru kaldsjávartegundir sem hnignuðu mjög. Hlýsjávartegundir eru að færast inn, en kaldsjávartegundir eru að færast út. Síðustu tíu til tuttugu árin hafa verið léleg í loðnuveiðum, þannig að verðmætatapið vegna hnignunarinnar er í raun jafn mikið og aukningin vegna makríls,“ segir Hreiðar.

Hvers vegna sjávarútvegsfræði?

Hreiðar nam líffræði við Háskóla Íslands og stundaði síðan nám í sjávarútvegsfræði erlendis. Þegar hann var spurður hvers vegna hann valdi að læra á þessum sviðum segir hann: „Þegar önnur börn fóru í sveitina fór ég til afa og ömmu á Seyðisfirði þar sem afi átti fiskvinnslu. Ég byrjaði að vinna í fiskveiðum á sumrin þegar ég var um 12 ára gamall. Mér fannst það alltaf gaman; það var mikið frelsi og góðar tekjur. Það var ekki hægt að leyfa börnum að gera það nú til dags; það er svo mikil gæða- og öryggisstjórnun í fiskveiðum að maður hleypti ekki börnum inn. Þar gat ég líka hlaupið um, fylgst með undarlegum fiskum og gert hluti sem eru bannaðir í dag. Það kveikti áhuga minn á faginu, svo það var alltaf ljóst að ég myndi stunda eitthvað sem tengdist fiskveiðum,“ segir Hreiðar. Eftir að hafa lokið námi var Hreiðar sjómaður á togara um tíma og starfaði síðan sem rannsakandi hjá Hafrannsóknastofnuninni og varð síðar starfsmaður við Háskólann á Akureyri.

Sjávarútvegsfræðin vel sótt

Háskólinn á Akureyri býður upp á þriggja ára grunnnám í sjávarútvegsfræði sem hefur verið vel sótt bæði af fjarnemum og nemendum á háskólasvæðinu. Nemendur í sjávarútvegsfræði hafa einnig möguleika á að bæta við ári í viðskiptafræði og útskrifast með tvær gráður. Hreiðar nefnir að aðsóknin hafi verið góð núna en var mjög lítil í kringum 2007. „Á þeim tíma misstu Íslendingar áhugann á sjávarútvegi og hann var að hverfa en þá tókum við Hörður, fyrrverandi nemandi, að okkur, með hjálp góðra manna, að endurbyggja námið,“ segir Hreiðar. Hreiðar leggur áherslu á mikilvægi þess að háskólinn veiti frekara nám í sjávarútvegsfræði en það sé enn pláss fyrir úrbætur.

„Líf mitt er eins og teygja“

Hreiðar Þór fæddist á Akureyri, bjó í Reykjavík þegar faðir hans var í háskóla þar og flutti einnig til Reykjavíkur til að læra líffræði. Hann fór síðan til Vancouver til að læra fiskveiðifræði. „Líf mitt er eins og teygja, byrja hér, fara langt í burtu, svo lengra og svo aftur til upprunans,“ segir Hreiðar og hlær. Hreiðar segir að samspil fiskveiða, loftslags og sjávarhita, sem hann er nú að rannsaka, sé áhugavert. „Það sem ég er fyrst og fremst að rannsaka er langtíma og söguleg þróun fiskveiða á Íslandsmiðum. Þróun hvað varðar veiðigetu, fjölda skipa og tengsl þeirra við olíunotkun, sem aftur tengist loftslagsbreytingum. Ég hef farið nokkrar umferðir með þetta, en aðalupphafspunkturinn er að skoða áhrif loftslagsbreytinga á fiskveiðar á Íslandi. Hvaða áhrif hafa þær haft og hvaða áhrif munu þær hafa í framtíðinni?“