Norðurslóðastefnur, öryggisstefnur, samningar og skýrslur

Skjal er aðeins fáanlegt á íslensku.

Í þessu skjali er útskýrt með hvaða hætti Norðurslóðastefnu Íslands 2021 sé best framfylgt með tillögum samráðsvinnustofu þar sem margir af helstu sérfræðingum Íslands um málefni norðurslóða koma við sögu.

Þessi samningur veitir öllum undirritunaraðilunum ramma til að vinna saman að því að skilja betur vistkerfi svæðisins og koma í veg fyrir sjávarútveg þar til fullnægjandi upplýsingar liggja fyrir til að upplýsa skilvirkari stjórnunarráðstafanir.

Þessi samningur veitir aðilum ramma til að:

• taka tillit til frumbyggja og staðbundinnar þekkingar
• vinna saman á sviðum vísinda og rannsókna í Íshafinu
• að koma fyrir viðeigandi varðveislu- og stjórnunarráðstöfunum
• tryggja þátttöku frumbyggja á norðurslóðum

​

Aðilar: Kína, Japan, Suður-Kórea og Evrópusambandið

Norðurskautsríkin: Rússland, Ísland, Noregur, Bandaríkin, Danmörk (að því er varðar Grænland og Færeyjar)

Eins og skilgreint er í 1. gr. er markmið samnings þessa að efla samvinnu, samhæfingu og gagnkvæma aðstoð samningsaðila um viðbúnað og viðbrögð gegn olíumengun á norðurslóðum í því skyni að vernda lífríki sjávar.

Eins og skilgreint er í 2. grein, er tilgangur samnings þessa að efla vísindastarfsemi í því skyni að auka skilvirkni í þróun vísindalegrar þekkingar um norðurslóðir.

Parísarsamkomulagið byggir á rammasamningi Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar og boðar í fyrsta sinn allar þjóðir inn í sameiginlegan málstað til að ráðast í metnaðarfullt átak til að berjast gegn loftslagsbreytingum og aðlaga sig að áhrifum þeirra, með auknum stuðningi til að aðstoða þróunarlöndin. Sem slík markar það nýja stefnu í alþjóðlegu loftslagsátaki.

Pólkóðanum er ætlað að ná yfir öll svið siglingatengdra mála á hafsvæðum umhverfis beggja pólana - hönnun, smíði og búnað skipa; áhyggjur af starfrækslu og þjálfun, leit og björgun, og verndun umhverfis og vistkerfa heimskautasvæðanna. Pólkóðinn tekur til alls sviðs hönnunar, smíði, búnaðar, reksturs, þjálfunar, leitar og björgunar og umhverfisverndarmála sem varða skip sem sigla á hrjóstrugum hafsvæðum umhverfis heimsskautasvæðin.

Eins og skilgreint er í 1. gr. er markmið samnings þessa að efla samvinnu, samhæfingu og gagnkvæma aðstoð samningsaðila um viðbúnað og viðbrögð við olíumengun á norðurslóðum í því skyni að vernda lífríki sjávar".

Minamata-sáttmálinn um kvikasilfur er alþjóðlegur sáttmáli sem ætlaður er til verndunar heilbrigði manna og umherfisisns gegn skaðlegum áhrifum kvikasilfurs. Hann var samþykktur á fimmta fundi milliríkjasamninganefndarinnar (Intergovernmental Negotiating Committee) um kvikasilfur í Genf í Sviss klukkar 7 að morgni laugardagsins 19. janúar árið 2013, og samþykkt síðar sama ár 10. október á ráðstefnu ríkiserindreka (Confererence of Plenipotentiaries), sem haldin var í Kumamoto í Japan.

Þetta er fyrsti samningurinn sem undirritaður var á vegum Norðurskautsráðsins. Eins og skilgreint er í 2. gr. er markmið hennar að efla samstarf og samræmingu á sviði björgunar á hafi og lofti á norðurslóðum.

"Ramminn leggur traustan grunn að ábyrgri stjórnun strandríkjanna fimm og annarra notenda þessa hafs með innlendri framkvæmd og beitingu viðeigandi ákvæða"

"UNDRIP er umfangsmesta yfirlýsing um réttindi frumbyggja sem þróuð hefur verið þar sem hún leggur fordæmalausa áherslu á sameiginleg mannréttindi. Víðdreift samþykki þessarar skýrslu er skýr ábending um að það alþjóðasamélagið skuli loksins hafa skuldbundið sig til verndar sameiginlega réttinda einstaklinga og frumbyggja." (www.un.org)

International Convention for the Control and Management of Ships’ Ballast Water and Sediments, sem samþykkt var árið 2004, miðar að því að koma í veg fyrir útbreiðslu skaðlegra sjávarlífvera frá einu svæði til annars með því að setja staðla og verklagsreglur um stjórnun og eftirlit með kjölfestuvatni og seti skipa.

Samkvæmt samningnum er öllum skipum í millilandasiglingum skylt að hafa stjórn á bæði kjölfestuvatni- og setlögum sínum eftir ákveðnum staðli. Öll skip þurfa einnig að hafa með sér sjókortabók og alþjóðlegt sjókjölfestustjórnunarskírteini. Stjórnunarstaðlar fyrir kjölfestuvatn verða innleiddir í áföngum á tilteknu tímabili. Sem millilausn ættu skip að skiptast á kjölfestuvatni í miðju hafi. Hins vegar þurfa flest skip að lokum að setja upp kjölfestuvatnshreinsikerfi um borð.

​

Stokkhólmssamningurinn um þrávirk lífræn efni er alþjóðlegur sáttmáli til að vernda heilsu manna og umhverfið gegn efnum sem viðhaldast ósnortin í umhverfinu í langan tíma, dreifast víða um landsvæði, safnast upp í fituvef manna og villtra dýra og hafa skaðleg áhrif á heilsu manna eða á umhverfið.

Kyotosáttmálinn er alþjóðasamningur sem tengist rammasamningi Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar sem skuldbindur aðila sína með alþjóðlega bindandi markmiðum um minnkun kolefnislosunar.

Með því að viðurkenna að iðnríkin bera meginábyrgð á mestu magni losunar gróðurhúsalofttegunda sem nú er í andrúmsloftinu vegna meira en 150 ára iðnaðarstarfsemi, þá leggur sáttmálinn þyngri byrðir á þróaðar þjóðir samkvæmt meginreglunni um "sameiginlega en aðgreinda ábyrgð".

Kýótósáttmálinn var samþykktur í Kyoto í Japan 11. desember árið 1997 og gekk í gildi 16. febrúar árið 2005. Ítarlegar reglur um framkvæmd sáttmálanns voru samþykktar á COP 7 í Marrakesh í Marokkó árið 2001 og eru nefndar "Marakess-sáttmálarnir". Fyrsta skuldbindingartímabilið hófst árið 2008 og lauk árið 2012.

​

Samningurinn Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni fór í gildi 29. desember 1993. Samningurinn hefur 3 meginmarkmið: 1. Verndun líffræðilegrar fjölbreytni. 2. Sjálfbær nýting líffræðilegrar fjölbreytni. 3. Sanngjörn samnýting ávinnings af nýtingu erfðaauðlinda

Að koma í veg fyrir "hættuleg" afskipti mannfólks af loftslagskerfinu er lokamarkmið UNFCCC. UNFCCC tilheyrir "Ríó-sáttmálanum" og er einn af þremur slíkum samningum sem samþykktir voru á "Rio Earth Summit" árið 1992. Systursáttmálar hennar eru samningur Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni (UN Convention on Biological Diversity) og samningurinn um baráttu gegn eyðimerkurmyndun (Convention to Combat Desertification). Þau þrjú eru í eðli sínu samantengd. Í þessu samhengi var sameiginlega tengihópnum (Joint Liaison Group) komið á fót til að efla samstarf milli samninganna þriggja með það að lokamarkmiði að þróa samlegðaráhrif í starfsemi þeirra í málum sem varða hvert annað. Þar er nú einnig að finna Ramsar-samninginn um votlendi (Ramsar Convention on Wetlands).

Espoo (EIA) sáttmálinn kveður á um skyldur aðila til að meta umhverfisáhrif tiltekinnar starfsemi á frumstigi skipulags. Þar er einnig mælt fyrir um almenna skyldu ríkja til að tilkynna hvert öðru og hafa samráð sín á milli um allar meiri háttar framkvæmdir sem eru til skoðunar og eru líklegar til að hafa umtalsverð neikvæð umhverfisáhrif þvert á landamæri.

Í hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna er mælt fyrir um heildstætt fyrirkomulag laga og reglu í heimshöfunum þar sem settar eru reglur um alla nýtingu hafsins og auðlinda þeirra. Það felur í sér þá hugmynd að öll vandamál hafanna séu nátengd og taka þurfi á þeim í heildarskyni.

Frá árinu 1979 hefur samningurinn um loftmengun sem berst langar leiðir milli landa (the Convention on Long-range Transboundary Air Pollution) tekið á nokkrum af helstu umhverfisvandamálum á svæði efnahagsnefndar Sameinuðu þjóðanna fyrir Evrópu (UNECE) með vísindalegu samstarfi og samningaviðræðum um stefnumótun. Samningurinn hefur verið framlengdur um átta bókanir þar sem tilgreindar eru sértækar ráðstafanir sem aðilar skulu grípa til í því skyni að draga úr losun þeirra á loftmengunarefnum.

Árið 1973 undirrituðu Kanada, Danmörk, Noregur, Bandaríkin og Sóvétríkin samning um verndun ísbjarna. Fulltrúar samningsaðilanna (Kanada, Grænlands, Noregs, Rússlands og Bandaríkjanna) benda á að á þeim tíma hafi mesta ógnin við ísbjörninn (Ursus maritimus) verið ofveiði sem hafi leitt til mikillar eyðingar sumra undirhópa innan þeirra marka. Í kjölfar samræmds alþjóðlegs átaks og skilvirkra stjórnunaraðgerða ýmissa ríkja hefur fjöldi hvítabjarna í sumum stofnum sem áður voru í hættu vaxið.

CITES (samningur um alþjóðaverslun með tegundir í útrýmingarhættu) er alþjóðasamningur milli ríkisstjórna. Markmið hans er að tryggja að alþjóðaviðskipti villtra dýra og plantna ógni ekki afkomu þeirra.

ICESCR miðar að því að tryggja vernd efnahagslegra, félagslegra og menningarlegra réttinda, þ.m.t.: sjálfsákvörðunarrétt allra þjóða (1. gr.); banni á mismununar á grundvelli kynþáttar, litarháttar, kynferðis, tungu, trúarbragða, stjórnmálaskoðana eða annarra skoðana, þjóðernislegs eða félagslegs uppruna, eigna, ætternis eða annarrar stöðu (2. gr.); jafnan rétt karla og kvenna til að njóta réttinda ICESCR (3. gr.), réttinda til vinnu (6.–7. gr.); réttinn til að stofna og ganga í stéttarfélög (8. gr.), réttinda til almannatrygginga (9. gr.); Vernd og aðstoð fjölskyldna (10. gr.), réttindi til viðunandi lífskjara (11. gr.); réttindi til heilsu (12. gr.); réttindi til menntunar (13.–14. gr.); og réttindi til menningarfrelsis (15. gr.).

Í samningnum er "kynþáttamisrétti" skilgreint sem: "alls konar aðgreining, útilokun, takmörkun eða forgangur á grundvelli kynþáttar, litarháttar, uppruna eða þjóðernisuppruna sem hefur þann tilgang eða þau áhrif að ógilda eða hindra að menn þekki, njóti eða beiti mannréttindum sínum á jafnréttisgrundvelli" (1. gr.). Samningurinn skyldar aðildarríki á öllum stigum til að uppræta alls kyns kynþáttamisrétti og banna hvers konar kynþáttamisrétti af hálfu einstaklinga, hópa eða samtaka (2. grein) og samþykkja ráðstafanir til að banna útbreiðslu hugmynda sem byggjast á kynþáttayfirburðum eða hatri, hvatningu til kynþáttamisréttis og ofbeldisverka. (4. gr.).

Alþjóðasáttmálinn um reglugerð hvalveiða var undirritaður árið 1946 og er stofnskjal Alþjóðlega hvalveiðiráðsins (International Whaling Commission).

Sáttmálinn felur í sér lagalega bindandi áætlun þar sem m.a. er kveðið á um aflamark hvalveiða í atvinnuskyni og lífsviðurværisskyni frumbyggja. Áætlunin er óaðskiljanlegur hluti samningsins en framkvæmdastjórninni er heimilt að breyta ákvæðum hans, t.d. aflamarki. Í raun eru breytingar á áætluninni nánast alltaf samþykktar á tveggja ára fundum framkvæmdastjórnarinnar.

Svalbarðasáttmálinn var undirritaður í París 9. febrúar árið 1920. Sáttmálinn kveður á um fullveldi Noregs yfir Svalbarða en kveður um leið á um tiltekin réttindi hinna undirritunaraðilanna.